κρούω

(AM κρούω)

1. χτυπώ, πλήττω (α. «κρούσας δέ πλευρά», Ευρ.

β. «κρούειν δὲ τοῑς ποσὶ τὴν γῆν ἐφ' ἧς βεβηκότες ἧσαν», Αρρ.)

2. πλήττω τις χορδές έγχορδου μουσικού οργάνου ή, γενικά, παίζω μουσικό όργανο («ψῆλαι καὶ κρούειν τῷ πλήκτρῳ», Πλάτ.)

νεοελλ.

φρ. «κρούω τον κώδωνα τού κινδύνου» — προαναγγέλλω δημοσίως επερχόμενο κίνδυνο

νεοελλ.-μσν.

1. παράγω ήχο χτυπώντας κάτι («τής εκκλησιάς να κρούσεις την καμπάνα δράμε», Παλαμ.)

2. (για επιδημική νόσο ή για πάθος) προσβάλλω, κυριεύω

3. πυροβολώ ή κανονιοβολώ κάτι

μσν.

1. ορμώ εναντίον κάποιου, επιτίθεμαι

2. φονεύω

3. εκδικούμαι

4. προσκρούω, πέφτω πάνω σε κάποιον

5. σπάζω

6. συγκρούομαι, μάχομαι

7. ηχώ, αντηχώ

8. (για άνεμο) φυσώ, πνέω αντίθετα

9. (για τον ήλιο) φωτίζω

10. βάζω φωτιά

11.μέσ. κρούομαι

χτυπώ

12. (η μτχ. παθ. παρακμ. ως επίθ.) κρου(σ)μένος, -η, -ον

α) έκπληκτος, εμβρόντητος

β) (για σύζυγο) απατημένος

13. φρ. α) «κρούω κλοτσιά» ή «κρούω σφονδυλέα» ή «κρούω φουσκία» — δίνω σε κάποιον κλοτσιά ή γροθιά ή χαστούκι

β) «τὸ κρούειν καὶ (τὸ) λαμβάνειν» ή «τὸ κρούειν καὶ τὸ δέχεσθαι» — μάχη, πόλεμος

γ) «τὸ κρούειν καὶ μὴ λαμβάνειν» — πόλεμος, μάχη χωρίς απώλειες

δ) «κρούω ἀστράγαλο» — παίζω κότσια

ε) «κρούω βουκιές» — καταβροχθίζω

στ) «κρούει βρόμος» — αναδίδεται μια άσχημη μυρωδιά

ζ) «κρούω ἔξω» — βγάζω έξω, προσαράσσω πλοίο

η) «κρούω καλὸν καιρόν» — καλοπερνώ

θ) «κρούω κωλοκαθέας» — χτυπώ τα οπίσθιά μου καταγής

ι) «κρούω πόλεμον» — διεξάγω πόλεμο

ια) «μέ κροῡσι πόνοι» — πονώ

μσν.-αρχ.

1. κάνω κάποιον ή κάτι να συγκρουστεί με άλλο, συγκρούω («τὰς ἀσπίδας πρὸς τὰ δόρατα ἔκρουσαν», Ξεν.)

2. φρ. α) «κρούω (ἐπὶ) τὴν θύραν» — χτυπώ την πόρτα

β) «κρούω χεῑρας» — χειροκροτώ

αρχ.

1. χορεύω χτυπώντας με τα πόδια τη γη ή με τα δάχτυλα τού ενός το άλλο χέρι («εἱλικτὸν κρούσω πόδ' ἐμόν», Ευρ.)

2. κεντώ, γαργαλίζω

3. εξετάζω, δοκιμάζω («κρούετε δὲ ἀπολαμβάνοντες τὸ καλὸν καὶ ἕκαστον τῶν ὄντων ἐν τοῑς λόγοις κατατέμνοντες», Πλάτ.)

4. φρ. α) «κρούω σταθμόν (έτερόζυγον)» — κρουσιμετρώ*

β) «κρούω πρύμναν» — οπισθοχωρώ σιγά σιγά με την πρύμνη χωρίς να στραφώ

γ) «κρούομαι τὸ πτερόν» — πετώ προς τα πίσω

δ) «ἀλλήλων τοὺς λόγους τοῑς λόγοις έκρούομεν» — λογομαχούσαμε.

[ΕΤΥΜΟΛ. Ο τ. κρούω ανάγεται σε *κρουσ-jω) (< IE *krou-s-, ετεροιωμένη βαθμίδα τής ρίζας *kreu-s- «ωθώ, χτυπώ, θρυμματίζω, σπάω») και συνδέεται με αρχ. σλαβ. sŭ-krušā «χτυπώ, συνθλίβω», λιθουαν. kraušyti, λεττον. krὰuset «χτυπώ, συντρίβω». Στον Όμηρο απαντά τ. κροαίνω < *κροFαίνω (με σίγηση τού -F-) < θ. κρουσ-, με συμφωνική δήλωση τού -υ- (-υ-: -F-) προς αποφυγή τής χασμωδίας που θα εδημιουργείτο με τη σίγηση τού ενδοφωνηεντικού -σ-. Για τη διτυπία κρού-ω: κρο-αίνω πρβλ. και ακού-ω*: ακο-ή.

ΠΑΡ. κρούσμα, κρούστης, κρουστικός, κρουστός

νεοελλ.

κρούσιμο.

ΣΥΝΘ. (Α' συνθετικό) αρχ. κρουσιδημώ, κρουσίθυρος, κρουσιλύρης, κρουσιμέτρης

μσν.

κρουσόλυρος

νεοελλ.

κρουσιφλεγής, κρουσίφλογος. (Β' συνθετικό) ανακρούω, αντικρούω, αποκρούω, εκκρούω, επικρούω, προσκρούω, συγκρούω

αρχ.

διακρούω, εγκατακρούω, εγκρούω, εισκρούω, επανακρούω, επισυγκρούω, κατακρούω, μετακρούω, παρακρούω, παρυποκρούω, περικρούω, προεκκρούω, προκρούω, προσεπικρούω, συνεκκρούω, υποκρούω

νεοελλ.

προανακρούω].